Nhlamuselo ya swivutiso hi mhaka ya mapeletelo ya rito ‘bangikulu’ eka mali ya maphepha ya SARB leyintshwa

Matsalelo ya rito ‘bangikulu’ eka mali ya khale a yi amukeriwile hi Huvo ya Rixaka ya Ririmi ra Xitsonga hi nkarhi wolowo. Kambe hi mhaka yo va ririmi ri nga tshami ndhawu yin’we, ri cincaka hi ku famba ka nkarhi loko van’watindzimi va karhi va endla vulavusisi, ku cinca ku hetelela ku humelela. Hikwalaho ka ku languta hi vuntshwa matsalelo ya rito leri, ku bumabumeriwe leswaku /n/ leyi a yi nghenisiwile yi wisiwa. Nhlamuselo ya xivangelo xa ku cinca loku yi laha hansi.

Bangikulu i rivitinkatsano leri vumbiweke hi marito mambirhi, ku nga, riviti ‘bangi’ na nsinya wa rihlawuri ‘-kulu (Golele 19811; Mkhari na Shikwambana 19872; Marhanele 20173). Mpfumawulo wa xinhompfu wa /n/ lowu tsariwaka na rito ‘bangikulu’ a hi nge koti ku hlamusela leswaku wu huma kwihi. Hikuva hi nge vuli leswaku ‘bangi leyinkulu’ kumbe ‘bangi yinkulu’, hi nge vuli leswaku ‘banginkulu’.

Mpfumawulo wa /n/ lowu fambaka na nsinya wa rihlawuri ‘-kulu’ wu nga nghenisiwa ntsena eka maviti lama kongomisaka eka vanhu. Matsalanankulu, mhaninkulu, na papankulu hi swin’wana swa swikombiso swa kahle. Leswi swi va tano hikuva mpfumawulo wa /n/ i xivumbeko xin’wana xa /mu/, leyi yimaka tanihi xirhangi xa ntlawa wa 1 lowu khumbaka vanhu. Xiya xikombiso lexi nga laha hansi:

Matsalana mu kulu    >    Mutsalana mukulu >    Matsalana mkulu  > Matsalanankulu

Nhlamuselo leyi nga laha henhla a yi nghena eka maviti lama welaka eka mitlawa yin’wana ya maviti. Xikombiso, hofisikulu, mhakakulu, dorobakulu, na bangikulu. Leswi swa fana na le ka mahlawuri lama landzelaka lama nga na nsinya wa rihlawuri ‘-kulu’:

1. Malamula lamakulu ma nandziha swinene KU NGA RI Malamula lamankulu ma nandziha
2. Xihloka lexikulu xi tshovekile KU NGA RI xihloka lexinkulu xi
3. Mufana lonkulu u ya exikolweni KU NGA RI mufana lokulu u ya

Vavulavuri va ririmi va nga langutisisa milawu ya mapeletelo na matsalelo hi ku vhakela webusayiti ya PanSALB leyi nga laha hansi ivi va languta eka mapapila ya 43 na 44: Spelling and Orthography – PanSALB

Wa n’wina;

Dkd. Arnold Mushwana

Mutshamaxitulu, Huvo ya Rixaka ya Ririmi ra Xitsonga