Nalane

Boitshetleho

 

THOMO LE BOITLAMO BO TSWANG MMUSONG

 

Ho ya ka Molao wa Lekgotla la Dipuo tsohle tsa Afrika Borwa (PanSALB), thomo ya PanSALB e tswa Molaong wa Motheo wa Rephablike ya Afrika Borwa (Karolo 6(5) (a) le (b) ya Molao wa Motheo wa Afrika Borwa), Molao wa PanSALB le Molao wa Tsamaiso ya Ditjhelete tsa Setjhaba (PFMA) (nomoro ya 29 ya 1999).

 

Thomo ya PanSALB ke: 

  • Ho etsa dikgothalletso mabapi le molao ofe kapa ofe o teng kapa o lohothwang, kapa diketso kapa leano le amanang ka ho toba kapa ka mokgwa o sa tobeng le dintlha tsa puo maemong afe kapa afe a mmuso, le mabapi le diphethohong, le ho fedisweng kapa ho nkelweng sebaka ha molao, diketso kapa leano leo. 
  • Ho etsa dikgothalletso mafapheng ohle a mmuso le boemong ba mmuso moo ho lokelang hore ho tle ho nkuwe dikgato bakeng ho phahamisa tshebediso ya maleme a mangata ho latela moralo wa Molao wa Motheo. 
  • Ho phahamisa temoho ya tshebediso ya dipuo tse ngata e le mohlodi wa bohlokwa wa naha ka mokgwa o mafolofolo.
  • Ho phahamisa ntshetsopele ya dipuo tse neng di kotetswe pele ka mokgwa o mafolofolo. 
  • Ho simolla boithuto le diphuputso tseo sepheo ka tsona e leng ho theha boemo ba phahamiso le ntshetsopele ya (i)dipuo tsohle tsa semmuso tsa Rephablike, (ii) dipuo tsa Khoe le San mmoho le (iii) Puo ya Matsoho (SASL).
  • Ho kgothalletsa le ho netefatsa ho hlomphuwa ha dipuo tsohle tse ding tse sebediswang hangata ke baahi ba Afrika Borwa. 
  • Ho eletsa ka bohokahanyi bo mabapi le ho ralwa ha maano a puo Afrika Borwa.
  • Ho tsamaisa tshebedisano le mekgatlo ya morero wa puo ka ntle ho Afrika Borwa. 
  • Ho theha dikomiti tsa puo provenseng le meifo ya naha ya puo ho e eletsa ka taba efe kapa efe ya puo e amanang le provense kapa puo e itseng.
  • Ho theha diyuniti tsa naha tsa leksikhografi ho sebetsa jwalo ka dikhamphani tse ka tlasa karolo ya 21 ya  Molao wa Dikhampani wa 1973 (Molao wa 61 wa 1973), le ho fa diyuniti tsena matlole ho netefatsa hore di phethahatsa thomo ya tsona. 
  • Ho ya ka karolo ya 4 ya Molao wa PanSALB, Boto ke mokgatlo o ikemetseng wa mmuso, o tlangwang feela ke Molao wa Motheo le molao o mabapi, mme o lokela ho phetha mosebetsi wa ona ntle le tshabo kapa leeme.Mekgatlo yohle ya mmuso ka kopanelo a tshwanetse ho sebedisana le Boto mme ha ya tshwanela ho itshunyatshunya tshebetsong kapa thomong ya yona.

PanSALB e theuwe ka 1995 ho ya ka Molao wa PanSALB wa 1995, o fetotsweng ka 1999. Boto e hlomamisitswe lekgetlo la pele ka 1997.

MAIKEMISETSO A PanSALB KE HO PHAHAMISA TSHEBEDISO YA DIPUO TSE NGATA AFRIKA BORWA KA:  

  • Ho theha boemo ba ntshetsopele ya le tshebediso ya dipuo tsohle tsa semmuso.
  • Ho kgothalletsa tlhompho le tshebediso ya dipuo tse ding ka hara naha.
  • Ho kgothalletsa tshebediso e ntle ya mehlodi ya puo ya naha ho kgontsha Ma-Afrika Borwa hore a itokolle mofuteng ofe kapa ofe wa kgethollo ho ya ka puo, ho arola le leeme ho ba kgontsha hore ba le dikgetho tse tshwanetseng tsa puo molemong wa bona mmoho le ntshetsopeleng ya setjhaba.

DIPOPEHO TSA PanSALB

DIPOPEHO TSA PanSALB LE TEMA EO DI E KGATHANG

 

DIKOMITI TSA PUO PROVENSENG (PLCs)

 

Provense ka nngwe e na le Komiti ya Puo Provenseng ho eletsa Boto ntlheng efe kapa efe e amanang le puo diprovenseng ka ho fapana ebile di ikarabella ho beha leihlo tshebediso ya dipuo tse kgethuweng ke Mmuso wa Provense. 

 

MEIFO YA NAHA YA PUO (NLBs)

 

Ho na le Moifo wa Naha wa puo bakeng la puo ka nngwe ya semmuso ho kenyelleditswe le Khoe, Nama, San mmoho le Puo ya matsoho (SASL) ho thusa PanSALB ka ntshetsopele ya dipuo tsena. Popeho ena e na le matla a makgaolakgang ho tse mabapi le ho netefatsa boleng ba puo ho kenyelleditswe le ho tsepamiswa ha yona, mongolo wa yona le ka moo matshwao le melao ya mopeleto a lokelang ho ba ka teng. 

 

DIYUNITI TSA NAHA TSA LEKSIKHOGRAFI (NLUs)

 

Ho na le NLU bakeng la puo ka nngwe ya semmuso mme di ne di thehwe ho hlahisa di-dikshenare le dihlahiswa tse ding tsa leksikhografi. Di-NLU ke dikhamphani tsa Karolo ya 21, mme di fumaneha ditheong tsa thuto tse phahameng dibakeng tseo bongata ba batho ba buang dipuo tsa sebaka seo ba fumanehang teng. 

 

DITOKELO TSA PUO LE HO KENA DIPAKENG

 

Tema e kgathwang ke karolo ena ke ho etsa diphuputso mabapi le ho hatikelwa ha ditokelo tsa puo le ho phatlalatsa dipheto tsa komiti e shebaneng le diphuputso tsena ka sepheo sa ho elelliswa setjhaba hore ho tle ho kgothalletswe ho phahamiswa ha tshebediso ya dipuo tse ngata mafapheng ohle a mmuso ka tsela e phethahetseng ya ho sirelletswa ha ditokelo tsa puo. 

PUO THUTONG

 

Tema e kgathwang ke karolo ena ke ho etsa hore ho be le boemo bo botle bakeng la ntshetsopele ya tshebediso ya dipuo tse ngata ditheong tsa thuto. 

 

NTSHETSOPELE YA THEMINOLOJI (MAREO)

 

Tema e kgathwang ke karolo ena ke ho ntshetsa pele, ho tsamaisa, ho tsepamisa le ho tsebahatsa theminolji e ntjha yadipuo tse neng di kotetswe pele le Afrikaans, mmoho le ho fana ka tataiso ya melao ya mopeleto le mongolo. 

 

NTSHETSOPELE YA DIPHUPUTSO

 

Ho ya ka Molao wa PanSALB, Boto e lokela ho simolla boithuto le diphuputso tseo sepheo ka tsona e leng ho theha boemo ba kgothalletso le ntshetsopele ya dipuo tsohle tsa semmuso tsa Rephablike, dipuo tsa Khoe, Nama le San mmoho le Puo ya matsoho (SASL). Ka hoo; karolo ena e thusa Boto ho lekola ka mehla mawala a yona kapa diketsahalo tse mabapi le ntshetsopele ya puo mmoho le ho kgothalletswa ha tshebediso ya dipuo tse ngata naheng. 

 

NTSHETSOPELE YA DINGOLWA

 

Tema e ka sehloohong ya karolo ena ke ho theha boemo ba kgothalletso le ntshetsopele ya dingolwa ka dipuo tsohle tsa semmuso.

 

DIOFISI DIPROVENSENG

 

Boto e ile ya theha diofisi diprovenseng tsohle tse robong ho phatlalla le naha hore e tle e fihlelle maikemisetso a yona diprovenseng ka ho fapana. Diofisi tsena di moo ho hokahanya diketsahalo tsa PanSALB provenseng ka nngwe.

 

Ponelopele, Sepheo le Makgabane 

 

Ponelopele ya PanSALB 

 

Ho ba bahlokomedi ba bojalefa ba dipuo ka ho tshirelletsa, ho phethahatsa, ho phahamisa le ho baballa  ntshetsopele ya dipuo tsohle tsa Afrika Borwa mmoho le dipuo tsa Khoe, Nama le San mmoho le Puo ya Matsoho ka maikemisetso a ho fihlella setjhaba se sebedisang dipuo tse ngata e le ka nnete

Sepheo ka PanSALB 

 

Re tla fihlella sepheo sa rona ka ho baballa setjhaba sa rona sa Afrika Borwa sa dipuo se fapafapaneng, ka: 

  • Ho tswellisa le ho theha boemo ba ntshetsopele ya dipuo tse ngata haholoholo dipuo tsa semmuso, Khoe, Nama le San mmoho le Puo ya Matsoho; 
  • kgothalletsa ho hlomphuwa ha
    • dipuo tsohle tse sebediswang ke setjhaba sa Afrika Borwa, ho kenyelleditswe Arabic, Hebrew, Sanskrit; le 
    • dipuo tse ding tse sebediswang bakeng sa bodumedi tse kang German, Greek, Gujarati, Hindi, Portugese, Tamil, Telegu le Urdu; 
  • Ho tsamaisa tshebediso le ntshetsopele ya dipuo tsohle tsa semmuso, Khoe, Nama le San mmoho le Puo ya Matsoho; 
  • Ho phahamisa tshebediso ya dipuo tse ngata, ho hlomphuwa le tshebediso ya dipuo; 
  • Ho eletsa ka tsamaiso ya morero wa puo Afrika Borwa mmoho le tshebedisano le mekgatlo ya morero wa puo e ka ntle ho Afrika Borwa ka; 
  • Ho tshehetsa le ho lekola Diyuniti tsa Naha tsa Leksikhografi mosebetsing wa ho thusa ho etsa hore dipuo tse 11 e be tsa semmuso ka ho ntshetsa pele di-dikshenare;
  • Ho phahamisa tshebediso ya Dikomiti tsa Puo Provenseng (PLC) tse 9 e le meifo ya keletso e ikarabellang ho beha tshebediso ya dipuo tse kgethuweng tsa diprovense leihlo, ho etsa dikgothalletso mabapi le molao, diketso kapa leano le amanang ka ho toba kapa ka mokgwa o sa tobeng le dintlha tsa puo maemong afe kapa afe a mmuso, le ho phahamisa tshebediso ya dipuo tse ngata le ho hlomphuwa ha dipuo tse sebediswang diprovenseng; le
  • Ho phahamisa tshebediso ya Meifo ya Naha ya Puo (NLBs) e 13 e le meifo ya keletso ho tsa mongolo wa puo, leksikhografi, theminoloji le keletso ka kakaretso mabapi le phahamiso ya puo, tshebediso le tswelliso ya tshebediso ya puo le paballo; le

Ho fana ka dipopeho tsa tshehetso tse anetseng ho netefatsa hore lekgotla le tsepamisa maikutlo a lona a sehlooho mesebetsing ya puo ho fihlella sepheo se rerilweng  le maikemisetso a lona a mawala

Ditshebeletso

 

Ditshebeletso tsa PanSALB (Lekgotla la Dipuo tsohle tsa Afrika Borwa)

  • Phetolelo le Botoloki

Maikemisetso

  • Botjhoriso ba boitsebelo phetolelong le ntshetsopeleng
  • Keteko ya Letsatsi la Matjhaba la Phetolelo
  • Peholeihlo ya tshebediso ya thepa ya botoloki le phetolelo
  • Tshehetso ya setekgeniki dikomiting tsa puo provenseng.
  • Ditokelo tsa puo le ho kena dipakeng

Maikemisetso

  • Ho etsa diphuputso mabapi le ho hatikelwa ha ditokelo tsa puo le ho phatlalatsa dipheto tsa komiti e shebaneng le diphuputso tsena. 
  • Ho elelliswa setjhaba hore ho tle ho kgothalletswe ho phahamiswa ha tshebediso ya dipuo tse ngata mafapheng ohle a mmuso ka tsela e phethahetseng ya ho sirelletswa ha ditokelo tsa puo.
  • Ho fana ka ditshebeletso tsa molao ho Boto, Mohlanka ya ka Sehloohong wa Phethahatso, basebetsi  le dipopeho tsa PanSALB.
  • Ho ba mokgatlo o tlisang phetoho ka ho thusa ba hatikelang ditokelo tsa puo. 
  • Ho dumella dithuto tsa ditletlebo. 
  • Puo thutong

Maikemisetso

  • Ho theha le ho tswellisa selekane le tshebedisano le mafapha a thuto boemong ba naha le ba provense.
  • Ho etsa hore ho be le boemo bo botle bakeng la ho kenngwa tshebetsong ha Maano a Puo Thutong le Ditheong tse Phahameng provenseng. 
  • Ho hlwaya diprojeke bakeng la ntshetsopele ya dipuo tse neng di kotetswe.
  • Ho etsa hore ho be le boemo bo botle bakeng la ntshetsopele ya Leano la Puo Thutong mmoho le tshebediso ya dipuo tse ngata thutong. 
  • Ho hlwaya mekgwa ya ho phahamisa dipuo tsohle thutong. 
  • Diphuputso le ntshetsopele

Maikemisetso

  • Ho thusa ho simolla dithuto le diprojeke
  • Ho tsamaisa diprojeke tsohle tsa PanSALB
  • Ho ntshetsa pele le ho tswellisa dathabeisi ya diprojeke tsohle tse lefelletsweng
  • Ho fana ka tataiso mabapi le ho ngola moralo wa diprojeke
  • Ho hokahanya dikopo tsa ditshehetso tsa tjhelete
  • Ho tshehetsa Meifo ya Naha ya Puo (NLBs) le ditho tsa Boto
  • Ho sebedisana le meifo ya naha le ya matjhaba ya diphuputso le dithuso tsa ditjhelete
  • Tshwano mongolong le ntshetsopele ya theminoloji

Maikemisetso

  • Ho tshehetsa le ho tataisa Meifo ya Naha ya Puo (NLBs) 
  • Ho netefatsa hore Meifo ya Naya ya Puo ya Afrika Borwa e ngola melao ya mongolo le mepeleto ya dipuo ka ho fapana botjha
  • Ho nefatsa hore ditshebeletso tsa tshwano mongolong di motjheng
  • Ho nefatsa hore ditshebeletso tsa theminoloji di motjheng
  • Ntshetsopele ya dingolwa        

Maikemisetso

  • Ho tshehetsa mamulwana a ho bala ka maikemisetso a ho kgothalletsa tlwaelo ya ho bala
  •  Ho sebedisana le mekgatlo ya bangodi
  • Ho tshwara diwekshopo hore ho tle ho be le mogkwa o tsepameng oo dibuka di tla hlauwang ka ona.
  • Ho tshwara meketjana ya kabo ya dikgau tsa dingolwa ka kopanelo le Meifo ya Naha ya Puo 
  • Meifo ya Naha ya Puo

Maikemisetso

  • Ho qala le ho phethahatsa diprojeke tse phahamisang dipuo
  • Ho hlwaya dintho tse hlokehang ho ntshetsa pele dipuo tsena
  • Ho fumana mekgwa ya ho fumana ditjhelete bakeng sa ho rekota dipuo tse nang le dibui tse nyane ka palo (Khoe and San), hore di se ke tsa shwa 
  • Diyuniti tsa Naha tsa Leksikhografi 

Maikemisetso

  • Ho potlakisa tlhahiso ya di-dikshenare. 

Maikemisetso a Lekgotla la Dipuo tsohle tsa Afrika Borwa ke ho phahamisa tshebediso ya dipuo tse ngata Afrika Borwa ka:

  • Ho heha boemo ba ntshetsopele ya le tshebediso ya dipuo tsohle tsa semmuso. 
  • Ho kgothalletsa hlompho le tshebediso ya dipuo tse ding ka hara naha.
  • Ho kgothalletsa tshebediso e ntle ya mehlodi ya puo ya naha ho kgontsha Ma-Afrika Borwa hore a itokolle mofuteng ofe kapa ofe wa kgethollo ho ya ka puo, ho arola le leeme ho ba kgontsha hore ba be le dikgetho tse tshwanetseng tsa puo molemong wa bona mmoho le ntshetsopele ya setjhaba.

Makgabane a PanSALB 

 

Makgabane Metheo ya tshebetso 

 

Re kgannwa ke boleng

Re tsepamisa maikutlo dihlahisweng tsa boleng tshebetsong ya rona.

Re tsepamisa maikutlo hodima boleng ba tshebediso ya puo.

Re tsepamisa maikutlo hodima boleng ba dihlahiswa molemong wa puo bakeng sa dipuo tsohle tsa semmuso tsa Afrika Borwa le Khoe, Nama, San mmoho le Puo ya Matsoho.

 

Tlhompho Re hlompha basebetsimmoho ba rona PanSALB.

Re hlompha dipuo tsohle tse sebediswang Afrika Borwa ebile re dumela hore ke tokelo ya tsona ya Molao wa Motheo ho sebediswa ka tekatekano le ho tshwarwa ka ho lekana.

Re hlompha dipuo tsa baahi bohle Afrika Borwa.

Re hlompha bakgathatema ba rona.

 

Botshepehi Re a tshepahala ditshebetsong le diketsahalong tsohle tsa rona.

Re a tshepahala ditlalehong le dikgokahanyong tsa rona.

 

Boikarabelo Re ikarabella bathong bao re ba thusang, bakgathatemeng le ho basebetsimmoho diketsong tsa rona.

 

Ponaletso Re dumela hore re lokela ho bua phatlalatsa re sa pate letho.

Tsohle di pepeneneng mosebetsing wa rona.

Re a bonaletsa ditlalehong tsa rona.

Re sebedisana ka nnete le di-NLU, di-PLC le di-NLB le bakgathatemeng ba bang.

Ha re pate letho tshebedisanong ya rona le baahing ba buang dipuo.

 

Botshepehi Re a tshepahala ho tsohle tseo re di etsang.

Re sebedisana ka tlhompho. 

Re sebetsa ka botshepehi ho tsohle tseo re di etsang. 

 

Makgabane a Molao wa Motheo (ho ya ka karolo ya 181 ya Molao wa Motheo)

 

Makgabane Metheo ya tshebetso

 

Ikemetse Re mokgatlo o ikemetseng o tlangwang feela ke Molao wa Motheo le Molao.

 

Re nkela boikemelo ba rona hodimo jwalo ka mokgatlo mme re ikemiseditse ho nka mehato e hlokehang ho bo tshirelletsa.  

 

Re etsa mosebetsi wa rona ntle le tshabo kapa leeme.

 

Ha re dumelle ho itshunyatshunya mokgatlong wa rona jwalo ka mokgatlo o itshetlehileng ka Molao wa Motheo mme re tla nka mehato e tshwanetseng ho shebana le seo.

 

Re tsitlallela ho ikamahanya le dipehelo tsa Molao wa Motheo tse amanang le PanSALB mme re lebelletse hore bakgathatema ba bang ho etsa ka mokgwa o tshwanang. 

 

Seriti Re ikemiseditse ho tshirelletsa seriti sa mokgatlo wa rona.

Re lebelletse ho hlomphuwa ke bakgathatema ba bang.

 

Tshebetso e ntle Re tla nka matsapa hore re be mokgatlo o sebetsang ka ho phethahala.

Re lebelletse hore mekgatlo e meng ya mmuso e re sirelletse mme e re thuse hore re tle re be mokgatlo o sebetsang hantle. 

 

Thomo ya leano ya molao le dithomo tse ding

 

Karolo ya 6(5) (a) ya Molao wa Motheo wa Rephablike ya Afrika Borwa (Karolo 6(5) e baleha ka mokgwa ona:

 

Lekgotla la Dipuo tsohle tsa Afika Borwa le theuweng ke molao wa naha le lokela ho – 

 

(a) phahamisa le ho theha boemo ba, ntshetsopele le tshebediso ya – 

 

(i) dipuo tsohle tsa semmuso

(ii) dipuo tsa Khoe, Nama le San; le 

(iii) Puo ya Matsoho

 

(b) kgothalletsa le ho netefatsa ho hlomphuwa ha – 

 

(i)  dipuo tsohle tse sebediswang ke setjhaba sa Afrika Borwa, ho    kenyelleditswe German, Greek, Gujarati, Hindi, Portugese, Tamil, Telegu le Urdu; le

(ii)  Arabic, Hebrew, Sanskrit le dipuo tse ding tse sebediswang bakeng sa bodumedi Afrika Borwa.

 

Sejule ya 6 Karolo ya 20 (h) ya Molao wa Motheo e hlalosa PanSALB e le setheo sa malaotheo.

 

Karolo ya 181 ya Molao wa Motheo e bua tse latelang mabapi le ditokelo tsa mekgatlo e theuweng ho ya ka Molao wa Motheo:

  • Ditheo tsena di ikemetse, mme di tlangwa feela ke Molao wa Motheo le molao, mme di lokela hore di se ke tsa sebetsa ka leeme mme di lokela ho sebedisa matla a tsona le ho phetha mosebetsi ya yona ntle le tshabo kapa leeme. 
  • Mekgatlo e meng ya mmuso, ho ya ka molao kapa mekutu e meng, e  tshwanetse ho thusa le ho tshirelletsa ditheo tsena ho netefatsa boikemelo, ho hloka leeme tlhompho, tshebetso e ntle ya ditheo tsena.
  • Ha ho motho kapa mokgatlo wa mmuso o ka itshunyatshunyang tshebetsong ya ditheo tsena.

Thomo ya leano

 

Hodima Molao wa Motheo le Molao wa PanSALB, Melawana ya Meifo ya Naha ya Puo (NLBs) mmoho le ya Dikomiti tsa Puo Provenseng (PLCs) e phatlaladitsweng Lesedinyaneng la Mmuso e leng Tsebiso ya Boto ya 92 ya 2005 le Tsebiso ya Boto ya 94, e phatlaladitsweng ka 30 Loetse 2005. Diyuniti tsa Naha tsa Leksikhografi (NLU) di buswa ke Dimemorandamo le Ditokomane tse hlalosang tsamaiso ya khamphani.