Nga ha riṋe

ḒIVHAZWAKALA YA PanSALB

 

NIVHO YA IVHAZWAKALE

Bodo Nyangaredzi ya Nyambo dza Afrika Tshipembe yo thoṅwa nga kha mulayo wa Bodo Nyangaredzi ya Nyambo dza Afrika Tshipembe Mulayo wa vhu 59 wa 1995 sa zwe zwa shandukiswa nga Mulayo wa PanSALB wa 1999. Bodo yo thoṅwa uya nga Mulayotewa wa ḽa Afrika Tshipembe (Mulayo 106 wa ṅwaha wa 1996) hu u itela:

  • U alusa, na u sika zwikhala zwa u bveledzisa na u shumiswa ha nyambo dza tshiofisi hu tshi katelwa na nyambo dza Khoi Nama na San na Luambo lwa Zwanḓa
  • U alusa na u ṱhonifha nyambo dzoṱhe dzine dza shumiswa Afrika Tshipembe, hu tshi katelwa na nyambo dzingaho, German, Greek, Gujarati, Hindi, Portuguese, Tamil, Telegu, na Urdu, na Arabic, Hebrew, Sanskrit, na dziṅwe nyambo dzi no shumiswa siani ḽa vhurereli Afrika Tshipembe.

Tshipikwa tshihulwane tsha PanSALB Ndi mini?

PanSALB kana Bodo Nyangaredzi ya Nyambo dza Afrika Tshipembe yo thoṅwa nga phalamennde (Mulayo wa vhu 59 wa ṅwaha wa 1995, wa shandukiswa nga Mulayo wa vhu 59 wa ṅwaha wa 1999) u itela:

  • U bveledzisa nyambo dza tshiofisi dza 11 na
  • U alusa nyambonnzhi Afrika Tshipembe
  • Mulayotewa musi u tshi amba nga pfhanelo dza luambo u lavhelesa kha u thoṅwa ha  Mulayo wa PanSALB kha Tshigwi 6

Mulayo wa PanSALB u amba uri tshipikwa tshihulwane ndi u thoma ngudo na ṱhoḓisiso dzo sedzanaho na u alusa na u bveledzisa nyambo dzoṱhe dza 11 dza tshiofisi, hu tshi katelwa na nyambo dza Khoi Nama na San na Luambo lwa Zwanḓa Afrika Tshipembe (SASL)

 ZWE PANSALB YA SEDZESA KHAZWO

Ndi zwa ndeme u amba uri Bodo i lavhelesa nḓila dza u bveledzisa nyambo nga kha zwiteṅwa zwi tevhelaho:

  • Tshiimo Tsha Nzudzanyo Ya Luambo
  • Luambo Pfhunzoni
  • Vhupinduleli na Vhuḓologeli
  • Ṱhalusamaipfhi, Theminoḽodzhi na Madzina a fhethu
  • Mveledziso ya Maṅwalwa na Nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha
  • Pfhanelo dza Nyambo na Vhuṋenḓila
  • Ṱhoḓisiso

PanSALB yo vhewa nga mulayo uri i ite ṱhoḓisiso nga kha mbilahelo dza nga ha u tsikeledzwa ha pfhanelo dza luambo u bva kha nnyi na nnyi, dzangano kana tshiimiswa.

PanSALB iya ita tsengo arali phondi na tshipondwa vha hone, nahone uya nga ha mawanwa ayo i nga rwela ṱari maga ane a tea u dzhiiwa nga muhasho kana tshiimiswa.

Mbekanyamaitele ya luambo na mulayo

PanSALB yo shumisana na vha Muhasho wa Vhutsila na Mvelele kha mbekanyamaitele yayo ya lushaka ya u shumiswa ha luambo kha muhasho wa pfhunzo dza nṱha, ye ya rwelwa ṱari nga ṅwaha wa Gidimbili-raru (2003), khathihi na mulayotibe wa nga ha nyambo dza ḽa Afrika Tshipembe na mafulo a tshivhalo o pikaho kha uri ḽa Afrika Tshipembe li vhe na zwishumiswa zwine zwa ṱoḓea kha u rwelwa ha mulayotibe u ri u kone u vha mulayo. 

 

Mafulo aya e a ḓivhadzwa nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe nga ṅwaha wa Gidimbili-ina(2004) khao hu katelwa ndambedzo ya muvhuso ya u guda ya matshudeni vhane vha khou guda pfhunzo dza nṱha ha digirii vhane vha khou gudela zwa nyambo, u ḓologa na u pindulela na u simula ṱhoḓisiso dza nyambo na senthara dza mveledziso dzo sedzesaho kha nyambo dza Fumi-nthihi dza ḽa Afrika Tshipembe dzine dza vha: Sotho sa Leboa, Sesotho, Setswana, isiSwati, Tshivenḓa, Xitsonga, isiNdebele, isiXhosa na isiZulu.

 MAANA NA ZWINE BODO YA ITA

Maanḓa na zwine Bodo ya ita, zwo sumbedzwa kha Mulayo wa PANSALAB wa vhu 59, 1999 na Mulayo wa PANSALB sa zwe zwa Shandukiswa, 1999, ndi zwi tevheleaho.


1.  ZWIPIA ZWA PANSALB

Bodo uya nga thendelano ya Nḓivhadzo ya Bodo ya Ḽiṅwalo ḽa Muvhuso na Ḽiṅwalo ḽa Vundu itea u bvisa:

  • Komiti ya nyambo vunduni liṅwe na liṅwe ya u tsivhudza Bodo kha zwiṅwe na zwiṅwe zwine zwa kwama nyambo kana Vundu kana tshipiḓa tshiṅwe na tshiṅwe hune heyo komiti aiho kana hune komiti ya luambo ya Vundu yo tendelwa nga mulayo u ṱhonifha nyambo dza tshiofini kha vundu ḽeneḽo: Arali komiti ya luambo vunduni i hone, zwo ralo yeneyo komiti uya nga Bodo i imela nyambo dzine dza shumiswa kha ḽeneḽo vundu.

 

  • Khoro ya lushaka ya luambo i tsivhudza Bodo u ya nga luambo luṅwe na luṅwe hu tshi katelwa na luambo lwa zwanḓa kana vhudavhidzani vhuṅwe na vhuṅwe , arali hu si na khoro ya luambo kana i hone fhedzi i sa khou ita mushumo wayo: Ho ṋewa uri arali iyo khoro i hone, itea u vha yo vhewa uya nga tshigwi.

 

  • Yunithi ya Lushaka ya Ṱhalusamaipfhi ya u shuma nga khamphani dzo tendelwaho dzi si gathi uya nga tshigwi 21 tsha Mulayo wa Khamphani, 1973 (Mulayo wa vhu 61 wa 1973) nahone itea u dzhenisela vha yunithi masheleni u bveledza tshipikwa tsha yunithi: Ho ṋewa uri ḽiṅwalo na athikiḽi dza tshiimiswa dza yunithi dzi tea u lavhelesa na milayo i tevhelaho:


(i) Yunithi itea u vhiga kha Bodo malugana na masheleni e ya ṋewa. (ii) Yunithi itea u tevhedza mbekanyamaitele dza Bodo(iii) Yunithi i tea u sedzesa milayo ya u alusa mveledziso dza luambo.

2. MULAYO WA NYAMBO/ MBEKANYAMAITELE YA LUAMBO/ VHURANYAMBO 

Bodo i ḓo:

(a) rwela ṱari zwiṅwe na zwiṅwe zwine zwa elana na mulayo wo tiwaho,mbekanyamaitele dzo sedzanaho na zwa nyambo kha tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso, nahone zwi tshi tevhela zwe zwa shandukiswa kha mulayo kana mbekanyamaitele.

(b) u rwela ṱari kha zwiimiswa zwa muvhuso arali i tshi khou vhona uri ayo maga a nga thusa kha u alusa nyambonnzhi kha mulayotewa

(c) u tsivhudza kha nzudzanyo dza luambo kha ḽa Afrika Tshipembe

3. NYAMBONNZHI

Bodo itea u vha na fulo ḽa u alusa nyambonnzhi kha lushaka.

 

  1. MVELEDZISO YA NYAMBO DZE DZA VHA DZI SA DZHIELWI NHA

    Bodo itea u alusa mveledziso ya nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha.

    5. HOISISO

 Bodo i ḓo:

(a) thoma ngudo na ṱhoḓisiso zwo sedzanaho na u alusa na  zwikhala na mveledziso dza u shumiswa ha:

(i) nyambo dzoṱhe dza tshiofisi Afrika Tshipembe
(ii) nyambo dza Khoi na San na
(iii) Luambo lwa Zwanḓa Afrika Tshipembe

(b) thoma ngudo na ṱhoḓisiso zwo sedzanaho na:

(i) mveledziso ya nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha Afrika Tshipembe  ;
(ii)  u sa dzhielwa nṱha ha pfhanelo dza nyambo na tshiimo tsha nyambo dzi re hone u bva nga ḽa 27 Lambamai 1994.
(iii) nyaluso ya nyambonnzhi kha ḽa Afrika Tshipembe
(iv) nyaluso ya zwishumiswa zwa u alusa nyambo dza Afrika Tshipembe na
(v) u thivhela u shumiswa ha luambo tshipikwa tshi tsha u ḓivhuedza, u tsikeledza na u fhandekanya.

6. VHUENILA NA PFANELO DZA LUAMBO

Bodo i ḓo:

  1. Ṋetshedza thuso yo teaho nga nnḓa ha mbadelo sa nḓila ya u thusa u vhiga mbilahelo na u ṋea thuso avho vhane vha vha na mbilahelo nga ṱhoḓea dza u vhiga mbilahelo.
  2. I sa kombetshedzwi, musi yo ṱanganedza mbilahelo yo tou ṅwalwaho, i nga sedzulusa u pfhukhwa ha pfhanelo dza luambo, mbekanyamaitele na tshumiso ya luambo hune ha khou vhigwa.

    [NB: Bodo yone ine i nga dzhia tsheo ya u sedzulusa khumbulelo dza u pfhukhwa ha pfhanelo dza luambo, na u hwelela muthu muṅwe na muṅwe, tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso na tshi si tsha muvhuso u ḓi vhonadza phanḓa ha Bodo u ṋetshedza vhuṱanzi na u ṋetshedza mivhigo na zwidodombedzwa zwo teaho.]


  3. TSHUMISANO NA ZWIWE ZWIIMISWA


Bodo i ḓo:

  1. Tshimbidza tshumisano na vha mazhendedzi a nzudzanyo dza luambo nnda ha ḽa Afrika Tshipembe (b) U lingedza u bveledza tshumisano ya tsini vhukati hayo na zwiimiswa zwa muvhuso, muṅwe muthu, zwiimiswa zwa vhathu, kana zwiimiswa zwiṅwe zwa mveledziso ya luambo (c) phanḓa ha musi i tshi anḓadza kana u ita muvhigo, mawanwa, kuvhonele kwa zwithu, tsivhudzo kana themendelo, Bodo i do ṱoḓa ngeletshedzo ya-
  • Komiti ya luambo ya vundu i kwameaho ye ya sikwa fhasi ha tshiteṅwa tsha tshigwi 8(8)(a)(ii) tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso tshine tsha shumana na mbekanyamaitele ya luambo kana tshumiso ya luambo yo tevhedzwaho, u sikwa kana u dzinginywa nga tshiimiswa tsha muvhuso (iii) muthu ufhio na ufhio, tshigwada, tshiimiswa tsha luambo tshi kwameaho kana u vha na dzangalelo kha mveledziso ya nyambo dza tshiofisi dza ḽa Afurika Tshipembe nga u ita khumbelo dza makumedzwa o ṅwalwaho kha ḽiṅwalo ḽa na muvhuso na ḽa vundu.

[NB: Komiti, tshiimiswa tsha muvhuso kana khoro iṅwe na iṅwe ya luambo uya nga zwire afha nṱha zwi tea u fha fha tsivhudzo kha Bodo]

MISHUMO I TEVHELAHO I NGA ITWA NGA BODO YONE IE HU SI NA HUHUWEDZO IWE

Bodo i nga:

  1. a)    U humbela tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso u ri tshi ṋetshedze zwidodombedzwa kana vhuṱanzi nga ha mulayo muṅwe na munwe wa ndaulo kana maga a ndaulo e a ṱanganedzwa malugana na mbekanyamaitele ya luambo na tshumiso ya luambo (b) u eletshedza tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso nga ha u thoṅwa ha milayo ine ya vha hone yo dzinginywaho, mbekanyamaitele na tshumiso zwa luambo (c) u lavhelesa u vhona uri ngeletshedzo dzo netshedzwaho kha (b) dzi khou tevhedzwa (d) zwi tshi kwama u sa dzhia sia ha ṱhanḓavhuwo ya tshumelo ya luambo, u ṋea ndaela na vhulavhelesi.

 

(i) milayo ine ya vha yo vhewa nga Bodo ya tshumelo dzenedzo na
(ii) nḓisedzo ya idzo tshumelo.

(e) u dzhia tsheo kha milayo na maitele a mulayotewa malugana na zwi kwamaho nyambo nga u angaredza:

(i) ndavheleso ya mulayotewa malugana na u shumiswa ha nyambo(ii)ndavheleso malugana na milayo na mbekanyamaitele zwo sedzanaho na zwi kwamaho nyambo fhedzi kha tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso(iii) u thusa kha u thomiwa ha mbekanyamushumo  na mbekanyamaitele dzo ḓisendekaho kha u alusa nyambo dza tshiofisi, musi hu tshi khou lavheleswa uri mivhundu ine ya khou shumisa idzo nyambo vha wane tshikhala tsha u shumisa nyambo zwi si khathali uri vha ngafhi (iv)  u thoma,u dzudzanyana  : (aa)  tshumelo dzoṱhe dza milayo(hu tshi katelwa ndaulo ya mulayotewa) ine yo sedzana na zwi kwamaho nyambo:na (bb)mbekanyamaitele inwe na inwe ya tshiimiswa tshinwe na tshinwe tsha muvhusotsho sedzanaho na zwikwaho nyambo.

(f)  u vhea muthu kana khoro ya vhathu kana tshiimiswa thsine tsha ḓo ita ṱhoḓisiso na u dzudzanywa nyanḓadzo zwo imela Bodo nahone uyo muimeli a  ḓo ita zwishumiswa zwi swike kha muthu muṅwe na muṅwe kana tshiimiswa (g) vhidza muthu munwe na munwe uri a ḓise  vhuṱanzi, u disa zwidodombedzewa zwa zwiṅwe na zwiṅwe zwine zwi nga vha zwa ndeme kha Bodo uri ikone u bveledza mushumo yayo.

(h)u eletshedza muvhuso uri u ḓise vhathu kana zwigwada vhane vha kwamea nga upfhukwa ha mulayo kha pfhanelo dza vhathu nga kha thuso ya masheleni kana thuso iṅwe na iṅwe. (i) u itela u isa phanḓa na u d=bveledza mushumo yayo: 
(i)  u vhea milayo kana u bvisa nḓivhadzo
(ii) u anḓdza iyo milayo na nḓivhadzo kha Linwalo ḽa Muvhuso na ḽa Vundu
(j)  u amba kana u shuma na muthu muṅwe na muṅwe kana khoro ya vhathu vhane vha vha na nḓivho ya khwine  kana tshenzhemo kha khaedu dza nyambo Afrika, kana ane avha tshipiḓa tsha mveledziso na nyaluso ya nyambo.

HALUSAMAIPFHI NA MVELEDZISO YA THEMINOODZHI

Muṅwe wa mushumo ya PanSALB ndi wa ṱhalusamaipfhi na mveledziso ya theminoḽodzhi. Yunithi dza Ṱahe dza Yunithi ya Lushaka ya Ṱhalusamaipfhi dzo ṅwaliswa nga nwaha Gidimbili-thihi(2001), mushumo wadzo hu u dzudzanywa ṱhalusamaipfhi dza luambo luthihi kana zwiṅwe zwishumiswa zwa u thusa mveledziso ya nyambo. Yunithi dza Ṱhalusamaipfhi dza nyambo dza Afrikaans, English, isiZulu, na isiXhosa dzo no anḓadza ṱhalusamaipfhi dza luambo luthihi nnzhi dza nyambo dzavho.  Yunithi ya Ṱhalusamaipfhi ya Tshivenḓa ine ya vha Yunivesithi ya Venḓa, yo bvisa ṱhalusamaipfhi ya u tou thoma ya luambo lwa Tshivenḓa nga ṅwedzi wa Fulwana 2004 nahone ya amba uri yo ḓi vhudza u anḓadza yo fhelelaho nga ṅwaha wa Gidimbili-rathi(2006) kana Gidimbili-sumbe(2007). Yunithi dza ṱhalusamaipfhi dzi wanala magudedzini a nṱha (yunivesithi) u mona na Afrika Tshipembe.Yunithi nthihi i langwa nga bodo ya vhalanguli nahone ya ṅwaliswa sa Tshigwi 21 (hu si na mbuelo), zwine zwa fha yunithi maanḓa a u toda masheleni a ndambedzo u isa phanḓa na mushumo wayo.