Pfhanelo dza Nyambo ndi Pfhanelo dza Vhathu
Afrika Tshipembe ḽi elelwa ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe sa Ṅwedzi wa Pfhanelo dza Vhathu, nahone ya uno ṅwaha i khou farwa fhasi ha ṱhoho ine ya ri ‘Miṅwaha ya Fumirahu ya u Lwela Pfhanelo dza Vhathu’. Ndayotewa ya shango i tendela vhadzulapo pfhanelo dzo fhambanaho, hu tshi katelwa na pfhanelo ya u shumisa luambo lune wa funa. Fhedziha iyi pfhanelo kanzhi i a thudzelwa thungo, hu sa sedzwi mutsindo wayo siani ḽa zwa poḽotiki na u maanḓafhadza vhadzulapo. Luambo lwo vha lu tshi shumiswa sa tshiga tsha u ṱuṱuwedza tshiṱalula,nga maanḓa nga tshifhinga tsha muvhuso wa vhukoḽoni na tshhiṱalula. Zwo ralo, na kha tshifhinga tsha zwino nyambedzano dzi no kwama nyambo dzi nga si vhe hone hu so ngo vha na nzhenelelo ya poḽotiki na vhadzulapo. Idzi pfhanelo dzi tea u lwelwa nahone dza salwa murahu u vhona uri nyambo dzoṱhe dzi khou ṋetshedzwa tshumelo dza u fana.
Ndayotewa ya Afrika Tshipembe ya ṅwaha wa 1996 i ṋetshedza thendelo ya u shumiswa ha nyambonnzhi. Khwiniso kha matshilo a vhadzulapo vhoṱhe na u tendela vhukoni ha muṅwe na muṅwe ho ṱalutshedzwa kha tswikiso yayo. U itela u elelwa nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha na vhashumisi vha idzo nyambo, i ṱuṱuwedza uri muvhuso u dzhie maga u bveledza u shumiswa ha idzi nyambo kha maitele a muvhuso. Ndi ngazwo Bodonyangaredzi ya Nyambo ya Afrika Tshipembe (PanSALB) yo thoṅwa nga ṅwaha wa 1995 sa khoro ya ndayotewa ya shango ḽa Afrika Tshipembe hu u itela u bveledza na u alusa nyambo dzoṱhe dza tshiofisi. Itshi tshiimiswa tsho thoṅwa hu u itela u khwaṱhisedza ndinganelo ya tsireledzo,ṱhonifho na u isa phanḓa na mveledziso ya idzo nyambo dza tshiofisi dzine dzo vha dzi sa dzhielwi nṱha na u alusa ndinganyiso ya nyambo dzoṱhe dza tshiofisi dza Afrika Tshipembe.
Afrika Tshipembe ḽo khethea nga u vha nyambo dza tshiofisi dza fumimbili (12) dzo faedzwaho nga Ndayotewa yaḽo. nga nnḓa ha u faedzwa , zwiimiswa zwa muvhuso na zwa vhathu zwi pfhana na mbekanyamaitele dzi sina mvelaphanḓa dzine dza isa phanḓa nga u laula nga luambo lwa Tshiisimane kana English. U swika zwenezwino nyana, nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha dzo vha dzi tshi dzulela u dzhielwa fhasi na u sa shumiswa kha zwiimiswa zwihulwane. Honeha, u thoṅwa ha Pfhunzo nga nyambo Mbili kana Luambo lwa Ḓamuni kana Mother Tongue-Based Based Bilingual Education (MTBBE) nga vha Muhasho wa Pfhunzo dza Fhasi ndi tshiga tsha u alusa nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha. Thandela iyi a i khwinisi fhedzi pfhunzo, fhedzi i dovha hafhu ya shela mulenzhe kha u londota pfhanelo dza nyambo nga u khwaṱhisedza uri mudzulapo muṅwe na muṅwe a wane ngudo nga luambo lune a funa lwone. Ḽiga ḽi tevhelaho hu tea vha u tiwa ha Mbekanyamaitele ya Nyambo kha Zwiimiswa zwa Nṱha zwa Pfhunzo nga magudedzi hu u itela u sika fhethu ha nyambonnzhi na thikhedzo ya nyaluwo ya nyambo dze dza vha dzi sa dzhielwi nṱha sa nyambo dza u funza, u guda na ngudo nga u angaredza. Nga u ita ngauralo, magudedzi a ḓo vha a khou ranga thandela ya u lwa na vhukoḽoni hune nḓivho nnyi dzi dzhiwa sa dziṅwe ndila dza kuhumbulele.
Musi mvelaphanḓa yo no vha hone kha shango, sa u rwelwa ṱari ha Luambo lwa Zwiga lwa Afrika Tshipembe sa luṅwe lwa nyambo dza tshiofisi, hu kha ḓi vha na zwinzhi zwine zwa kha ḓi tea u itwa u khwaṱhisedza u tsireledzwa ha pfhanelo dza nyambo dza Afrika Tshipembe. Mulayo wa PanSALB u tendela uri tshiimiswa tshi sedzuluse, u dzhenelela khathihi na u ita themendelo kha zwi kwamaho nyambo kha shango. PanSALB i a tandulula u kandekanywa ha pfhanelo dza nyambo nga u dzhenelela, u ita pfhumedzano, kana nga u isa khanedzano kha zwiimiswa zwo teaho hu tshi katelwa na khothe. Vhulamukanyi vhu ṋetshedza nnyi na nnyi ane o imela ene muṋe,kana o imela muṅwe muthu, tshiimiswa, tshigwada tsha luambo,kana tshiimiswa tsha muvhuso u vhiga mulandu kha Bodo zwi tshi kwama u kandekanywa huṅwe na huṅwe ha pfhanelo dza nyambo, mbekanyamaitele ya nyambo, kana zwa vhuguda nyambo.
Tshiimiswa tshi na maanḓa u lavhelesa u kandekanywa ha pfhanelo dza nyambo nahone tsho no tandulula milandu minzhi ya u kandekanywa ha pfhanelo dza nyambo. Munwe wa milandu ya zwenezwino wo vha wa vhathu vhe vha itwa ndingo nga luambo lune vha sa lu pfhesese, une wo tandululwa zwavhuḓi. Zwa zwino tshiimiswa tshi khou sedzulusa mulandu we wa ḓiswa nga matshudeni vhane vha vha na vhuholefhali ha u sa kona u amba na u pfha vhe vha vha vha tshi khou funzwa nga vhagudisi vhane a vha koni Luambo lwa Zwiga lwa Afrika Tshipembe. Mashudumavhi, iyi ndi khaedu kha zwikolo zwinzhi zwa vhana vha re na vhuholefhali ha u sa kona u amba na u pfha, nahone zwi tsitsela fhasi ngudo dza vhana avho. Nga murahu ha u dzhenelela ha PanSALB, tshiṅwe tsha zwikolo zwa vhana vha vhuholefhali ha u sa kona u amba na u pfha. Tsho no khwinifhadza vhukuma, tsho no engedza kuphasele kwa vhagudiswa vha maṱiriki u bva kha 0% nga ṅwaha wa 2022 u ya kha 66% nga ṅwaha wa 2023. Zworalo, ḽiga ḽa u lwela pfhanelo dza nyambo na u alusa mbekanyamaitele dzine dza elana na zwa nyambonnzhi zwine zwa vha kha Ndayotewa a zwi tei u tsitselwa fhasi. Nḓila dza u lwa na u kandeledzwa ha pfhanelo dza nyambo dzi na ṱhoḓea ya u tsireledza pfhanelo dza nyambo dza vhadzulapo vhoṱhe vha ḽa Afrika Tshipembe.
U bvela phanḓa na u alusa na u lwela pfhanelo dza nyambo, PanSALB yo lugisela zwiteṅwa zwinzhi zwine zwa ḓo itwa kha Ṅwedzi wa Pfhanelo dza Vhathu. Zwiteṅwa izwi zwo ḓi sendeka kha uri vhathu vha dzhiele nṱha zwa nyambonnzhi na ṱhoḓea ya u lwela pfhanelo dza nyambo.
NḒILA DZA U VHIGA U KANDELEDZWA HA PFHANELO DZA NYAMBO
NDI NNYI ANE A TEA U VHIGA MBILAHELO KHA U KANDELEDZWA HA PFHANELO DZA NYAMBO
- Muṅwe na muṅwe nga eṱhe kana a tshi khou vhiga o imela muṅwe muthu.
- Zwiimiswa zwa mulayo kana tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsho imela miraḓo yatsho.
- Tshiimiswa tshiṅwe na tshiṅwe tsha muvhuso.
VHA VHIGISA HANI MBILAHELO
- Nga u rumela fomo ya mbilahelo yo ḓadzwaho nga imeiḽi kha lhr@pansalb.org
- Nga u ḓadza fomo ya mbilahelo kha lubuvhisia lwa PanSALB (pansalb.org)
- Nga u ya kha ofisi dza PanSALB vha humbela u thuswa u ḓadza fomo ya mbilahelo.
HUNE VHA VHIGA MBILAHELO
- Kha ofisi iṅwe na iṅwe ya vundu ya PanSALB u mona na shango.
- Ofisini Khulwane ya PanSALB ine ya vha Pretoria.
